Kennis

Het themaonderzoek bij de Beste Bestuurder-verkiezing levert een schat aan informatie op. Die informatie analyseren en delen wij. Want op die manier kunnen we leren van elkaar: wat gaat er goed en waar liggen de grootste uitdagingen? Hieronder vindt u de resultaten van het onderzoek van 2023: Betrokken bewoner, betrokken bestuurder.

Onderzoek: Hoe bereiken inwoners, lokale bestuurders en volksvertegenwoordigers elkaar?

Een substantieel deel van de Nederlanders vindt dat de politiek vooral met zichzelf bezig is en hun signalen, zorgen en vragen onvoldoende oppakt, blijkt telkens weer uit onderzoek. Inwoners willen een overheid die niet alleen betrouwbaar en bekwaam, maar ook betrokken is. Hoe kunnen inwoners en lokale bestuurders elkaar bereiken? Dat heeft Necker onderzocht voor het jaarthema van de Beste Bestuurder 2023: ‘Betrokken bewoner, betrokken bestuurder’.

Belangrijkste conclusie? Lokale bestuurders en volksvertegenwoordigers over- én onderschatten inwoners als het op betrokkenheid aankomt.

Overschatting: aantal en schaalniveau

Bestuurders/volksvertegenwoordigers overschatten het aantal inwoners dat een bijdrage wil leveren aan gemeente, provincie of waterschap: bestuurders/volksvertegenwoordigers denken dat 8 op de 10 inwoners dat wil, terwijl ‘maar’ 6 op de 10 inwoners dat zelf zegt te willen. Ook overschatten bestuurders/volksvertegenwoordigers het schaalniveau waarop inwoners betrokken willen worden. Inwoners willen zo lokaal mogelijk meedenken bij hun eigen buurt of straat, terwijl bestuurders/volksvertegenwoordigers inwoners willen betrekken bij thema’s die de hele gemeente, provincie of waterschap aangaan.

Onderschatting: motivatie

Bestuurders/volksvertegenwoordigers onderschatten inwoners dan weer als het aankomt op de motivatie van degene die geen bijdrage willen leveren. Bestuurders/volksvertegenwoordigers denken dat deze inwoners daar geen zin in hebben, of zich niet serieus genomen voelen. Inwoners zelf wijzen veel meer op een gebrek aan tijd en zelfvertrouwen: ze denken er niet genoeg verstand van te hebben om bij te dragen te hebben of dat anderen het beter kunnen.

Overeenstemming: gespreksonderwerpen

Overeenstemming is er ook: bestuurders/volksvertegenwoordigers en inwoners willen graag samen nadenken over dezelfde onderwerpen. Dat zijn wonen & bouwen, milieu & duurzaamheid en veiligheid. Inwoners willen daarbij vooral informatie krijgen over de plannen van de gemeente en hier hun mening over geven. Ongeveer een derde wil actief samen met de gemeente aan plannen werken.

De belangrijkste onderzoeksresultaten in cijfers:

6 op de 10 inwoners willen (zeker) een bijdrage leveren aan de gemeente; bestuurders/volksvertegenwoordigers denken dat 8 op de 10 inwoners dat wil.
Inwoners willen het liefst op een laagdrempelige manier bijdragen: informatie krijgen over de plannen van de gemeente (79%) en hier hun mening over geven (70%). Ongeveer een derde wil ook actief aan plannen werken samen met de gemeente.
Bestuurders/volksvertegenwoordigers denken dat inwoners die geen bijdrage willen leveren dat niet doen vanwege tijdgebrek (44%), omdat zij vinden dat het hen te veel moeite kost (42%) en dat zij zich niet serieus genomen voelen (30%). Inwoners zelf zeggen te weinig tijd te hebben (45%), te denken dat ze er niet genoeg verstand van hebben (29%), dat anderen het beter kunnen (28%) of noemen ziekte, immobiliteit, een handicap of het gevoel te oud te zijn om een bijdrage te leveren (23%).
Inwoners denken het liefst mee over hun eigen buurt (54%), straat (51%), dorp of stad (45%) en wijk (42%). 31% wil meedenken over de hele gemeente. Bestuurders/volksvertegenwoordigers willen inwoners vooral betrekken bij de gehele gemeente, provincie of waterschap (53%).
Bestuurders/volksvertegenwoordigers en inwoners willen samen nadenken over wonen & bouwen (57% voor bestuurders/volksvertegenwoordigers en 48% voor inwoners), milieu & duurzaamheid (36% en 48%), en veiligheid (34% en 32%).
Met democratische innovaties als burgerberaden, referenda, co-creatie en themastemmen hebben 32% van de bestuurders/volksvertegenwoordigers en 30% van de inwoners geen ervaring. Wanneer ze wel ervaring hebben, is dat voor bestuurders/volksvertegenwoordigers met co-creatie (32%) en een burgerberaad (27%), en voor inwoners referenda (23%). Van de inwoners heeft 18% ervaring met andere, meer klassieke vormen van participatie, zoals informatieavonden.
Bijna 8 op de 10 bestuurders/volksvertegenwoordigers en inwoners zijn het (helemaal) eens met de stelling ‘Ik vind dat de gemeente vaker inwoners moet betrekken op nieuwe manieren’.

Lessen voor de toekomst

Bestuurders kunnen uit dit onderzoek drie lessen meenemen voor de toekomst:

Heb compassie voor inwoners en wees scherp op toegankelijkheid. Voor inwoners is namelijk eerder (ervaren) onmacht dan onwil een reden om niet bij te dragen.
Het uitleggen en toelichten van plannen moet niet alleen ná de besluitvorming, maar juist ook vooraf en tijdens het traject gebeuren. Inwoners waarderen het als er laagdrempelig om hun mening wordt gevraagd.
Inwoners hebben niet per se de wens om zaken over te nemen. Dus bestuurder, bestuur ook!

Uiteindelijk vraagt een betrokken inwoner om een betrokken bestuurder.

En hoe bereik je die betrokken inwoners dan? Maak vooral gebruik van verschillende methoden die passen bij de inwoners. Een ‘nieuwe’ vorm zoals een burgerberaad- of forum kan heel goed werken voor specifieke dilemma’s of opgaven, maar is niet voor ieder onderwerp geschikt. Referenda, peilingen of themastemmen kunnen laagdrempeligere manieren zijn om inwoners te betrekken.

Onderzoeksverantwoording

In totaal hebben 730 bestuurders en volksvertegenwoordigers van provincies, gemeenten en waterschappen de vragenlijst van het onderzoek ingevuld: 440 invullers raadsleden, 112 wethouders en 65 statenleden. Voor het inwonersperspectief is de vragenlijst uitgezet onder het Citisens panel: in totaal hebben 4.397 Nederlanders de vragenlijst ingevuld. We hebben een weging op leeftijd, geslacht, provincie en stedelijkheid gemaakt om te zorgen dat de respondenten een goede afspiegeling van Nederland vormen.

Necker presenteerde de resultaten van het onderzoek tijdens de uitreiking van de Beste Bestuurder 2023 .